Gezegenlerin Güneş’in önünden geçişleri her zaman önemli birer gökolayı olarak kabul edilir. Konumları gereği Güneş’le aramızdan sadece Güneş’e Dünya’dan daha yakın olan 2 gezegen geçebilir; Venüs ve Merkür. Venüs geçişinin heyecanını en son 5 Haziran 2012’de yaşamıştık. 9 Mayıs 2016, Pazartesi günü ise Merkür’ü küçük, siyah bir daire şeklinde Güneş diskinin önünden geçerken görebileceğiz. Merkür’ün yörünge dönemi kısa (88 gün) olduğu için bir yüzyıl içinde ortalama olarak 13 defa Güneş diskinin önünden geçişini gözleyebiliyoruz, Oysa ki Venüs’ün geçişleri 100 yıldan fazla aralıklarla ayrılan ve aralarında 8 yıl zaman bulunan çiftler halinde gözlenebiliyor. Dolayısı ile bugün hayatta olanların bir sonraki Venüs geçişini (10-11 Aralık 2117) gözleme ihtimalleri oldukça düşük. Bu nedenle Merkür, hayatımızın geri kalanında geçiş yaparken gözleyebileceğmiz tek Güneş Sistemi gezegeni olabilir. Kaydı tutulan en eski Merkür geçiş gözlemi 1631’de Fransız astronom Gassendi tarafından yapılmış.
7 Mayııs 2003 Merkür Geçişi
Image Credit & Copyright: Dominique Dierick
Her ne kadar Merkür, Güneş ile Dünya arasından yılda 4 kez geçiyor olsa da yörüngesi Dünya’nın yörüngesi ile 7° açı yaptığı, bizden uzak ve küçük olduğu için ancak yörüngesinin tutulum çemberiyle (ekliptik) kesiştiği iki noktadan birinde (düğüm noktaları) olduğu vakit bir geçiş gerçekleşebilir. Tabi bu sırada Dünya’nın yörüngesi üzerinde Güneş-Merkür-Dünya diziliminin (iç kavuşum) gerçekleşeceği konumda olması şart. Bu nedenle de Merkür geçişleri her yıl 4 kez değil; yüzyılda ortalama olarak sadece 13 kez gerçekleşir. Benzer bir nedenle (Ay – Dünya yörüngeleri arasındaki 5°’lik açı) Ay, Dünya ile Güneş arasından her ay bir kez geçiyor olsa da (her yeni Ay evresi) hepsinde bir Güneş Tutulması gözlenmez. Merkür geçişleri Mayıs ve Kasım başlarında gerçekleşir ve Mayıs başlarında gerçekleşen geçişler Merkür’ün yörüngesi üzerinde Güneş’e en yakın olduğu nokta (enberi) civarında gerçekleşirken, Kasım geçişşleri ise tersine en uzak olduğu (enöte) nokta civarında olur. Bu nedenle Mayıs geçişlerinde Merkür’ün görünen disk büyüklüğü (çap: 12 yay saniyesi) Kasım’dakine oranla daha büyüktür (10 yay saniyesi). Ancak, Kasım geçişleri 7, 13 ve 33 yıllık aralıklarla gerçekleşirken, Mayıs geçişleri; Merkür’ün enöte civarında daha yavaş hareket ediyor olması sebebiyle 13 ve 33 yılda birdir, dolayısı ile daha nadirdir. Bir önceki Merkür geçişi 8 Kasım 2006’da idi, bir sonraki ise 11 Kasım 2019’da olacak. Bir sonraki Mayıs geçişi ise 2049’da!
Merkür Geçiş Haritası
9 Mayıs 2016 Merkür geçişi, Ankara için Türkiye Saati İle 14:12’de Güneş’in görünen diski ile Merkür’ün görünen diskinin dıştan teması ile başlayacak. 14:15’te Merkür diski Güneş diskinin tamamen içine girmiş şekilde görünecek. 17:57’de Merkür diski, Güneş diski üzerindeki yolunun ortasına gelmiş olacak. Merkür, Güneş önünden geçmeye devam ederken Türkiye Saati İle (TSİ) Güneş, Ankara’da 19:51’de ufkun altına ineceğinden, bizim için geçiş gözlemi sona erecek ve geçiş daha batıdaki noktalardan gözlenmeye devam edecek. Saat 21:42’de ise Merkür’ün Güneş önünden geçişi sona erecek.
Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi Merkür Geçişi’ni Ankaralılara izlettirmek üzere bir etkinlik düzenliyor. Saat 13:30’da başlayacak etkinlik Güneş batana kadar sürecek. Etkinlik boyunca Rasathane farklı tekniklerle gözlem yapmak üzere özel donanımlı üç teleskobuyla hizmet verecek. Merkür Geçişi hakkında bilgi verici bir sunum dinleyebilecek ve uzman gökbilimcilerden de konu hakkında merak ettiklerini öğrenebilecek olan katılımcılar, etkinliğin katılım bilgilerine bu adresten ulaşabilir. 9 Mayıs günü Ankara’da havanın parçalı ve az bulutlu olması bekleniyor. Ayrıca geçiş, etkinliğe katılamayanlar için Ankara Üniversitesi Kreiken Rasathanesi’nin internet sitesinden canlı yayınlanıyor olacak.
UYARI: Güneş’e hiçbir şekilde Güneş filtreleri, tutulma gözlükleri gibi özel optik ekipmanlar kullanmadan çıplak göz ya da isli cam, fotoğraf filmi gibi yardımcı olabileceğini düşündüğünüz araçlarla bakmayınız!